Jakie badania w okresie dojrzewania?

Okres dojrzewania to czas intensywnych zmian fizycznych, hormonalnych i emocjonalnych. Dla wielu rodziców i opiekunów to również moment, w którym pojawia się pytanie: jakie badania warto zrobić nastolatkowi, aby mieć pewność, że rozwój przebiega prawidłowo? Regularne badania profilaktyczne są niezwykle istotne, ponieważ pozwalają wykryć potencjalne problemy zdrowotne na wczesnym etapie i zapewnić młodemu człowiekowi bezpieczny i harmonijny rozwój.

W artykule przyjrzymy się temu, jakie badania warto wykonać w okresie dojrzewania, jakie hormony warto kontrolować, a także jakie badania przysługują bezpłatnie w ramach NFZ raz w roku. Wszystko to w przystępnej formie – dla rodziców, opiekunów, a także samych nastolatków, którzy chcą zadbać o swoje zdrowie.

Jakie badania warto zrobić nastolatce?

Okres dorastania to czas, w którym organizm gwałtownie się rozwija. Często zmiany te są widoczne gołym okiem – wzrost, zmiany skórne, przyrost masy ciała czy zmiany nastroju. Ale to, co niewidoczne, może mieć jeszcze większe znaczenie. Dlatego warto wykonać kilka podstawowych badań kontrolnych, które pomogą monitorować ogólny stan zdrowia.

Wśród najczęściej rekomendowanych badań dla nastolatków znajdują się:

• Morfologia krwi – podstawowe badanie, które ocenia ogólny stan zdrowia i wykrywa np. anemię, infekcje czy niedobory.
• OB (odczyn Biernackiego) – pomocne w wykrywaniu stanów zapalnych.
• Poziom glukozy – szczególnie ważne, jeśli w rodzinie występuje cukrzyca.
• Profil lipidowy (cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy) – pozwala ocenić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
• Badanie ogólne moczu – może wskazać infekcje układu moczowego lub problemy z nerkami.
• Wskaźniki czynności wątroby (ALT, AST) – przydatne w przypadku podejrzeń problemów metabolicznych lub przy długotrwałym stosowaniu leków.
• TSH i hormony tarczycy – niedoczynność lub nadczynność tarczycy mogą wpływać na nastrój, wagę, koncentrację i rozwój.
• Badanie poziomu witaminy D – jej niedobór jest bardzo powszechny, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.
• Badanie stomatologiczne i ortodontyczne – rozwój szczęki i zębów w wieku młodzieńczym wymaga regularnej kontroli.
• Wzrok i słuch – w okresie nauki zdalnej oraz pracy przy komputerze warto monitorować stan wzroku, a także słuch – szczególnie u osób często używających słuchawek.

W przypadku dziewcząt warto dodatkowo przeprowadzić kontrolę ginekologiczną – niekoniecznie z badaniem fizykalnym, ale z konsultacją, jeśli pojawiają się zaburzenia cyklu miesiączkowego, bóle lub inne niepokojące objawy.

Jakie hormony zbadać nastolatkowi?

Układ hormonalny w okresie dojrzewania przechodzi prawdziwą rewolucję. Hormony mają kluczowy wpływ na zmiany fizyczne, emocjonalne, ale też na ogólne samopoczucie młodego człowieka. Dlatego w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości – np. zbyt wczesnego lub opóźnionego dojrzewania, trądziku, problemów z wagą, nadmiernym owłosieniem lub brakiem miesiączki – lekarz może zlecić badania hormonalne.

Najczęściej wykonywane badania hormonalne u nastolatków to:

• TSH, FT3, FT4 – hormony tarczycy, których nieprawidłowe poziomy mogą wpływać na tempo dojrzewania, wagę, senność i nastrój.
• FSH i LH – hormony przysadki regulujące dojrzewanie płciowe; ich poziom pozwala ocenić funkcjonowanie układu rozrodczego.
• Estradiol i progesteron (u dziewcząt) – oceniają funkcjonowanie jajników, przydatne w diagnostyce nieregularnych miesiączek.
• Testosteron (u chłopców) – odpowiada za rozwój cech płciowych, wzrost mięśni i owłosienie.
• Kortyzol – hormon stresu, który może wpływać na sen, wagę i samopoczucie.
• Prolaktyna – jej nadmiar może prowadzić do problemów z miesiączką lub nadmiernym zmęczeniem.

Wszystkie te badania wykonuje się na podstawie skierowania od lekarza rodzinnego lub endokrynologa. Warto pamiętać, że poziomy hormonów u nastolatków różnią się od tych u dorosłych – dlatego ich interpretacja wymaga wiedzy i doświadczenia specjalisty.

Jakie badania należą się z NFZ raz w roku?

Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, że w ramach publicznej opieki zdrowotnej, czyli NFZ, dzieci i młodzież mają prawo do bezpłatnych badań profilaktycznych, które mogą być wykonywane raz w roku. Oto najważniejsze z nich:

• Badanie bilansowe – przeprowadza je lekarz rodzinny (pediatra) w wybranych latach życia dziecka, m.in. w 14. i 16. roku życia. Obejmuje pomiar wzrostu, wagi, ciśnienia, badanie wzroku i słuchu oraz ogólną ocenę rozwoju.
• Badania krwi i moczu – w ramach bilansu lub na podstawie wskazań lekarza.
• Wizyty u stomatologa – dzieci i młodzież mają prawo do dwóch darmowych wizyt rocznie oraz lakowania zębów stałych.
• Szczepienia ochronne – np. przeciwko HPV (dla dziewcząt i chłopców), WZW typu B, tężcowi i błonicy.

Wszystkie te badania są dostępne bezpłatnie, ale wymagają wizyty u lekarza POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej). Warto skorzystać z tej możliwości, zwłaszcza że systematyczna kontrola zdrowia w okresie dojrzewania może zapobiec wielu chorobom w przyszłości.

Kiedy warto udać się do specjalisty?

Choć lekarz rodzinny może zlecić podstawowe badania, w niektórych sytuacjach warto skonsultować się ze specjalistą, np. endokrynologiem, dermatologiem, ginekologiem dziecięcym, dietetykiem czy psychologiem.

Do specjalisty warto udać się, jeśli:

• rozwój płciowy jest bardzo przyspieszony lub opóźniony,
• występują silne zmiany trądzikowe, które nie ustępują po leczeniu,
• nastolatek nagle przybiera lub traci na wadze bez wyraźnej przyczyny,
• występują wahania nastroju, zaburzenia snu, problemy z koncentracją,
• cykl miesiączkowy u dziewczyny jest nieregularny lub bardzo bolesny,
• pojawiają się trudności z akceptacją własnego ciała lub objawy depresji.

Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie mogą poprawić nie tylko zdrowie fizyczne, ale też samopoczucie psychiczne i jakość życia młodego człowieka.

Regularna profilaktyka to inwestycja w zdrowie

Badania w okresie dojrzewania nie powinny być traktowane jako coś „na zapas”. To ważny element dbałości o rozwój dziecka, jego bezpieczeństwo i przyszłość. Regularne kontrole pozwalają wykryć nieprawidłowości, zanim staną się poważnym problemem. Obejmują zarówno badania laboratoryjne, jak i ocenę rozwoju fizycznego oraz emocjonalnego.

Zarówno rodzice, jak i nastolatkowie powinni być świadomi, jakie badania są dostępne i które z nich można wykonać bezpłatnie w ramach NFZ. Warto też pamiętać, że zdrowie psychiczne i emocjonalne jest równie ważne jak wyniki badań krwi – dlatego w razie potrzeby nie bójmy się korzystać z pomocy psychologa czy psychiatry dziecięcego.